Η Κομμούνα του Peter Watkins (La Commune, Paris, 1871)

To πρώτο μέρος

Το δεύτερο μέρος

Λίγα λόγια για την ταινία

1870. Οι δυνάµεις των Πρώσων του Μπίσµαρκ κατανικούν τον Γαλλικό στρατό της ∆εύτερης ∆ηµοκρατίας. Η αποδυναµωµένη Γαλλική κυβέρνηση καταφεύγει στις Βερσαλλίες. Εργάτες και ριζοσπάστες διανοούµενοι ελέγχουν το Παρίσι, διενεργούν εκλογές, νοµοθετούν και διοικούν την πόλη. ∆υο µήνες µετά (σε επτά ηµέρες που έµειναν στην Ιστορία ως η «Ματωµένη Εβδοµάδα», οι δυνάµεις του Μπίσµαρκ µαζί µε τους Γάλλους κυβερνητικούς θα τους συντρίψουν. Χιλιάδες Κοµµουνάροι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά σκοτώνονται στις οδοµαχίες, ακόµα περισσότεροι καταδικάζονται, εκτελούνται, φυλακίζονται ή εξορίζονται.

Μέσα σε µια γιγαντιαία αποθήκη στα εργατικά Παρισινά προάστια (συµπτωµατικά εκεί στεγάζονταν τα στούντιο του Ζωρζ Μελιές), ο Peter Watkins συγκεντρώνει 200 ερασιτέχνες (µεταξύ τους, πολλοί «άνθρωποι χωρίς χαρτιά» από την Αλγερία, την Τυνησία και το Μαρόκο). Μαζί θα προσπαθήσουν να ανασυνθέσουν τα γεγονότα της Άνοιξης του 1871, της ανόδου και της πτώσης της Παρισινής Κοµµούνας.

Το έργο – ποταµός του Watkins ερευνά αυτή την ξακουστή, σύντοµη, ροµαντική µα και τραγική περίοδο, τότε που οι φτωχοί Παριζιάνοι εργάτες εξεγέρθηκαν ενάντια στην αστική Γαλλική Κυβέρνηση η οποία υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το Παρίσι και να εγκατασταθεί στις Βερσαλλίες. Οι δραµατικές εξελίξεις «καλύπτονται» από δυο τηλεοπτικά συνεργεία: Η «Εθνική Τηλεόραση των Βερσαλλιών», παρουσιάζει την επίσηµη εκδοχή των γεγονότων, η «Κοµµούνα TV», µεταφέρει τις απόψεις των επαναστατηµένων Κοµµουνάρων.

Το τολµηρό αριστούργηµα του Watkins, επαναστατικό σε φόρµα και περιεχόµενο, κινείται ανάµεσα στο παρόν και στο παρελθόν και µας υποχρεώνει να αντιπαρατεθούµε µε τις όποιες εκ του ασφαλούς, αντικειµενικές αναγνώσεις της Ιστορίας και να αντιµετωπίσουµε τις αναπόφευκτες αντανακλάσεις της στο σήµερα. Κανείς δεν µπορεί να µείνει ίδιος µετά την εµπειρία της «Κοµµούνας».

ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΙΛΜ, ΤΩΡΑ;

«∆ιανύουµε µια εξαιρετικά ζοφερή περίοδο της ανθρώπινης Ιστορίας. Ο συνδυασµός του µεταµοντέρνου κυνισµού (που αποκλείει κάθε ουµανιστική και κριτική σκέψη από το εκπαιδευτικό σύστηµα), της καθαρής απληστίας που εκτρέφει η καταναλωτική κοινωνία και της ανθρωπιστικής, οικονοµικής και περιβαλλοντικής καταστροφής µε την µορφή της παγκοσµιοποίησης, αύξησαν δραµατικά τις συµφορές και την εκµετάλλευση των ανθρώπων που ανήκουν στον αποκαλούµενο «Τρίτο Κόσµο». Επίσης, ο αποβλακωτικός κοµφορµισµός και η προτυποποίηση που προκαλεί η κυριαρχία του οπτικοακουστικού στον πλανήτη, συνεργούν στη δηµιουργία ενός κόσµου όπου η ηθική, οι αρχές, η συλλογικότητα και η αφοσίωση (εκτός αυτής προς τον οπορτουνισµό) θεωρούνται «παλιοµοδίτικα». Η κατάχρηση και η οικονοµική εκµετάλλευση αποτελούν πλέον τον κανόνα (ο οποίος διδάσκεται ακόµα και στα παιδιά). Σ’ έναν κόσµο σαν κι αυτόν, τα γεγονότα του 1871 στο Παρίσι, αντιπροσωπεύουν ακόµα την ιδέα της αφοσίωσης σε έναν αγώνα για έναν καλύτερο κόσµο, την ανάγκη για µια κάποια µορφή συλλογικής Ουτοπίας – κάτι που ΕΜΕΙΣ χρειαζόµαστε απελπισµένα όπως ο ηµιθανής χρειάζεται αίµα. Έτσι γεννήθηκε η σκέψη για ένα φιλµ που θα έδειχνε αυτή την αφοσίωση. Peter Watkins

Η ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΤΟΥ PETER WATKINS

Η «Κοµµούνα» αποτελεί το τελευταίο φιλµικό κεφάλαιο στην σαραντάχρονη πολεµική του Peter Watkins εναντίον της κυρίαρχης φόρµας του οπτικοακουστικού (την «µονοφόρµα» όπως και ο ίδιος την αποκαλεί), των συντηρητικών επιλογών των µεγάλων studios (ακόµα και των υποτιθέµενων «προοδευτικών»), της «αντικειµενικής» θεώρησης και ανώδυνης, «τουριστικής» οπτικοποίησης της Ιστορίας που επιβάλλεται στον θεατή από τις κάθε µεγέθους οθόνες, της διαµόρφωσης της κοινής γνώµης και της χειραγώγησης της µεγάλης µάζας από τα ΜΜΕ.

Η περιπέτεια της ταινίας ξεκίνησε το 1998, µαζί µε τον Γάλλο παραγωγό Πωλ Σααντούν (µεταξύ άλλων συµπαραγωγό στο Satantango και τις «Αρµονίες του Βερκµάιστερ» του Μπέλα Ταρ, ενώ η παρέµβασή του πρακτικά έσωσε και τον «Άνθρωπο από το Λονδίνο» του Ούγγρου σκηνοθέτη). Η χρηµατοδότηση του εγχειρήµατος (ως συνήθως όταν πρόκειται για τον Watkins) υπήρξε το πιο δύσκολο κοµµάτι. Οι περισσότεροι µεγάλοι τηλεοπτικοί σταθµοί αρνήθηκαν οποιαδήποτε ανάµειξη (ο υπεύθυνος χρηµατοδοτήσεων του BBC απλά δήλωσε πως «∆εν µ΄ αρέσουν οι ταινίες του Watkins»). Τελικά, το Μουσείο του Ορσύ που εκείνη την εποχή ετοίµαζε µια έκθεση για την Παρισινή Κοµµούνα διέθεσε τα απαιτούµενα κεφάλαια.

Τα γυρίσµατα έγιναν σε ένα παλιό εργοστάσιο του Μοντρέιγ, στο Ανατολικό Παρίσι. Εκεί βρίσκονταν παλιότερα τα στούντιο του Ζωρζ Μελιές, Οι χώροι χρησιµοποιούνταν από την θεατρική κολλεκτίβα «La parole errante» που παρουσίαζε τις δηµιουργίες του Γάλλου δραµατουργού και ποιητή Αρµάν Γκατί.

220 άνθρωποι, στην πλειονότητά τους χωρίς καµιά προηγούµενη ερµηνευτική εµπειρία επιλέχθηκαν για τους πολλούς ρόλους της ταινίας. Πολλοί από αυτούς έρχονταν από την επαρχία, διατηρώντας τις τοπικές διαλέκτους και τους ιδιωµατισµούς (οι επαρχιώτες έπαιξαν άλλωστε σηµαντικό ρόλο στην Παρισινή Κοµµούνα). Με αγγελίες στον συντηρητικό τύπο, Παριζιάνοι συντηρητικών απόψεων επιλέχθηκαν για τους ρόλους των αντιπάλων της Κοµµούνας.

Το σετ, µια σειρά από δωµάτια και διαδρόµους, αναπαράστησε το 11ο διαµέρισµα, µια φτωχική Παριζιάνικη συνοικία. Ο σχεδιασµός ισορροπούσε ανάµεσα στον ρεαλισµό και την θεατρικότητα. Οι λεπτοµέρειες στα ρούχα και στις πατίνες των τοίχων προσέχθηκαν ιδιαίτερα, από την άλλη, τα τελειώµατα των σκηνικών και οι γυµνοί τοίχοι ήταν ορατά, κρεµαστά φώτα νέον χρησιµοποιήθηκαν έτσι ώστε η κίνηση της κάµερας ανάµεσα σε ανθρώπους και σκηνικά να µη συναντά εµπόδια. Έτσι, ο διευθυντής φωτογραφίας Οντ Γκάιρ (συµµετείχε και στο Edvard Munch), µπορούσε απερίσπαστος να πετύχει τα µεγάλα µονοπλάνα µε διαρκή κίνηση που απαιτούσε ο Watkins.

Πολλούς µήνες πριν τα γυρίσµατα, οι ηθοποιοί ερεύνησαν εξαντλητικά ό,τι στοιχείο υπήρχε διαθέσιµο σχετικά µε την Κοµµούνα. Από τα Ιστορικά γεγονότα ως τον ρόλο των γυναικών και της Εκκλησίας, τα προβλήµατα ύδρευσης και αποχέτευσης της εποχής, ντοκουµέντα συζητήσεων και διαφωνιών στις συνελεύσεις κ.ο.κ. Στη συνέχεια οι ηθοποιοί σχηµάτισαν οµάδες ανάλογα µε τους ρόλους τους (στρατιώτες, εργάτες κλπ.) και συζητούσαν για τους χαρακτήρες που ερµήνευαν αλλά και τη σύνδεση της Κοµµούνας µε τη σηµερινή κοινωνία. Ουσιαστικά αναφέρονταν στις δικές τους προσωπικές ιστορίες κι αυτή η µέθοδος αποτέλεσε κεντρικό άξονα του φιλµ.

Τα γυρίσµατα ήταν ακόµα µια συλλογική εµπειρία. Συζητήσεις, διαφωνίες, αντιδράσεις, φιλµάρονται σε µεγάλες λήψεις, Οι ηθοποιοί αυτοσχεδιάζουν , φορές αλλάζουν γνώµη αλληλεπιδρούν, εγκαταλείποντας την πόζα και την τεχνική, φτάνοντας σε καθαρά προσωπικά ερωτηµατικά για τη σηµερινή κοινωνία, αυτός ήταν ο στόχος εξαρχής.

πως µετά το τέλος των γυρισµάτων, πολλά µέλη του καστ συνέχισαν να συναντιούνται και να συζητούν για την Κοµµούνα, τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήµατα υπό το πρίσµα της εµπειρίας που βίωσαν.

Η διάρκεια είχε υπολογιστεί στις 2 ώρες. Η µέθοδος του Watkins και οι αλληλεπιδράσεις κατά τη διάρκεια των γυρισµάτων δηµιούργησαν µια νέα δυναµική. Ο Watkins επιλέγει τον δύσκολο δρόµο, γνωρίζοντας τους κινδύνους µιας εκ νέου περιθωριοποίησης της δουλειάς του. Πράγµατι, το ARTE, µετά από ατέλειωτες ώρες διαφωνιών µε το στυλ, την αισθητική, την φόρµα της «Κοµµούνας» πραγµατοποιεί µια και µόνη προβολή που τελειώνει στις 4 το πρωί. Το φιλµ δείχνει χαµένο, πέρα από σποραδικές ειδικές προβολές. Η αναγνώριση του Peter Watkins, κυρίως µέσα από τις προσπάθειες του Scott Macdonald και του Joseph Gomez, ξαναφέρνει στο προσκήνιο την «Κοµµούνα» όπως και όλο το έργο του κι έτσι µόλις στα τέλη της δεκαετίας του 2000 η «Κοµµούνα» βρίσκει τον δρόµο της προς το µεγαλύτερο κοινό.

PETER_WATKINS_LA_COMMUNE

PETER WATKINS

Μέχρι πριν µερικά χρόνια, το όνοµα του Peter Watkins ήταν σχεδόν αδύνατο να βρεθεί ακόµα και στα πιο αξιόπιστα κινηµατογραφικά αλµανάκ. «Η περιθωριοποίηση του Peter Watkins» αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα αίσχη της σύγχρονης κριτικής» ανέφερε στο έργο του για τον µεγάλο δηµιουργό ο κριτικός Scott Macdonald. Η κατά µέτωπο σύγκρουση του Watkins µε τα µεγάλα στούντιο, την κυρίαρχη αισθητική, τα δαιµόνια που εισήγαγε σε ταραγµένες εποχές, η επιµονή του για µια διαλεκτική, δηµιουργική κι αντικοµφορµιστική αντιµετώπιση της Ιστορίας, τον οδήγησαν στην πλήρη περιθωριοποίηση µε το έργο του να µένει δυσεύρετο «στα κουτιά», Χρειάστηκαν κάποια µεγάλα αφιερώµατα της σινεµατέκ του Οντάριο, του Φεστιβάλ της Λαροσέλ, και επίµονες προσπάθειες θεωρητικών όπως ο John Gianvito, ο Joseph Gomez και ο Sxott Macdonald, έτσι ώστε το ευρύτερο κοινό αλλά και οι επαγγελµατίες του χώρου να ανακαλύψουν έναν από τους πιο ανήσυχους και παραγωγικούς δηµιουργούς των τελευταίων 40 χρόνων.

Γεννήθηκε στο Σάρει, προάστιο του Λονδίνο το 1935 και σπούδασε υποκριτική στην Βασιλική Ακαδηµία. Οι βραβευµένες του ταινίες µικρού µήκους τον οδήγησαν στο BBC µαζί µε τον Τζον Σλέσσιντζερ και τον Κεν Ράσελ. Μετά το «Culloden» ένα νεωτερικό ψευδοντοκιµαντέρ για την σφαγή των Χαιλάντερς, γυρίζει το «War Game», ένα φιλµ για τις συνέπειες µιας υποτιθέµενης πυρηνικής επίθεσης στην Αγγλία. Στο 1966, εν µέσω του Ψυχρού Πολέµου, το έργο θεωρείται «ηττοπαθές» και η µετάδοσή του απαγορεύεται (για τα 20 επόµενα χρόνια. Όµως το War Game βραβεύεται µε Όσκαρ και η φήµη του νεαρού Βρετανού απογειώνεται. Παρά την απαγόρευση, ο διευθυντής του BBC παραβρίσκεται στην απονοµή των Βραβείων της Αµερικανικής Ακαδηµίας, αδηµονώντας να παραλάβει το αγαλµατίδιο για το War Game. Ο Watkins (απών από την απονοµή), ήδη συζητηµένο όνοµα στο Χόλυγουντ, έχει ζητήσει από την στενή του φίλη Ελίζαµπεθ Τέιλορ να παραλάβει αντ’ αυτού το βραβείο εξαγριώνοντας ακόµα περισσότερο την διεύθυνση του BBC και η καριέρα του Watkins στην Μεγάλη Βρετανία τελειώνει οριστικά.

Στις Η.Π.Α., τα µεγάλα στούντιο έχουν ήδη τσεκάρει το όνοµα του εξαιρετικά ταλαντούχου και ξεχωριστού δηµιουργού. Η MGM αναλαµβάνει την παραγωγή του νέου του σχεδίου. Το «Privilege», η ιστορία ενός ποπ ειδώλου που χρησιµοποιείται από τα µέσα για την χειραγώγηση του µεγάλου κοινού, σφυροκοπείται ανελέητα από την κριτική και αποσύρεται γρήγορα. Ο Watkins, το 1971, παρουσιάζει το επόµενο «αµερικάνικο» έργο του. Το «Punishment Park» , παρουσιάζει την εφιαλτική εικόνα µιας πολωµένης Αµερικής στο άµεσο µέλλον, όπου ειδικά στρατοδικεία καταδικάζουν συνοπτικά τους αντιρρησίες σε εγκλεισµό σε «Πάρκα της τιµωρίας». Οι πρώτες προβολές του έργου ξεσηκώνουν θύελλα διαµαρτυριών από τους συντηρητικούς, ο Watkins κατηγορείται ως «πράκτορας των Σοβιετικών», το φιλµ εξαφανίζεται από τις αίθουσες και ο Watkins τελειώνει το κεφάλαιο Η.Π.Α.

Τα επόµενα χρόνια, ήδη «χαρακτηρισµένος» από το σύνολο της οπτικοακουστικής βιοµηχανίας, καταφεύγει στη Σκανδιναβία, όπου µε µεγάλη δυσκολία και ελάχιστα κεφάλαια γυρίζει το «Edvard Munch» ένα µοναδικό πορτραίτο του µεγάλου εικαστικού, που έµελλε να χαρακτηριστεί η καλύτερη βιογραφία στην Ιστορία του σινεµά, µαζί µε το «Αντρέι Ρουµπλιόφ» του Ταρκόφσκι. Παρά τα θερµά , λόγια του ίδιου του Μπέργκµαν («το έργο µιας ιδιοφυίας»), το φιλµ περιορίζεται σε κάποιες προβολές στα τοπικά κανάλια. Θα ακολουθήσουν το «Freethinker» (5ωρη βιογραφία του Αυγούστου Στρίντµπεργκ), το «Eveningland» και το «Warriors» (αλληγορικές πολιτικές ταινίες για τις µελλοντικές δυστοπίες). Ο Watkins πλέον έχει περιθωριοποιηθεί πλήρως, Αρχίζει ένα 14ωρο ντοκιµαντέρ, το «Journey», ένα οδοιπορικό σε όλο τον κόσµο µε µάρτυρες του ειρηνιστικού κινήµατος. Τα γυρίσµατα ολοκληρώνονται, αλλά το φιλµ παραµένει ακυκλοφόρητο ως σήµερα. Ζει πλέον στη Λιθουανία. Το 2000 επιστρέφει στη Γαλλία και γυρίζει την Κοµµούνα. Το σχεδόν εξάωρο ασπρόµαυρο έργο θα αποτελέσει και το κινηµατογραφικό κύκνειο άσµα του. Θα συνεχίσει µέχρι σήµερα την ασυµβίβαστη αντιπαράθεσή του µε τα media, ολοκληρώνοντας το δοκίµιο «Media Crisis».

Σκηνοθεσία: Peter Watkins

Ερµηνευτές: 210 ερασιτέχνες ηθοποιοί

Σενάριο: Agathe Bluysen και Peter Watkins

Φωτογραφία: Odd Geir Saether

Σκηνικά: Patrice Le Turcq

Μοντάζ: Peter Watkins, Patrick Watkins

Παραγωγή: 13 Production, La Sept – Arte,

Le Musee d’ Orsay, INA

"Υπάρχει και σήµερα µια κοµµούνα, στην επόµενη γωνιά, µας προκαλεί να

 την επισκεφθούµε, να πάρουµε θέση κι αυτή την φορά να καταφέρουµε κάτι

καλύτερο από το να ασχολιόµαστε µε τις Βερσαλλίες."

Πηγή